AF fijnafstelling

• Geplaatst op 25 Februari 2019
• Door Evert van Stijn - Nikon Service Point
• 1

Stel, je hebt pas een nieuwe camera en lens gekocht, dan zegt er opeens iemand tegen je: “heb je hem al gekalibreerd?” Dan denk je toch: Wat! Gekalibreerd? Het is een splinter nieuwe camera, die zal toch zeker wel goed zijn? Nou die persoon heeft er van alles over op internet gelezen en is er van overtuigd dat je eerst even alle lenzen met AF-fijnafstelling moet corrigeren. Fijnafstelling? Doen ze dat in de fabriek dan niet? OK deze functie zit inderdaad op mijn camera, maar wat moet ik er mee?

AF-fijnafstelling is te vergelijken met het noodzakelijk bijsturen van een auto terwijl je over een rechte weg rijdt. Je gaat gewoon rechtdoor, maar toch moet je continu naar links en rechts corrigeren, zelfs als deze auto splinter nieuw is. Er zijn namelijk een groot aantal invloeden die veroorzaken dat je niet als vanzelf rechtdoor de weg volgt. Bijvoorbeeld zijwind, of het wegdek ligt iets schuin in verband met afwatering, of misschien lijkt de weg wel recht, maar is hij het niet, of rij je met je rechter wielen door plassen water en met je linker wielen niet, misschien zijn je wielen slecht uitgelijnd, of zijn je banden niet van gelijke spanning, zit er speling in het stuur, loopt je rem aan één kant aan, of wellicht nog iets anders. Maar nog waarschijnlijker zal het een combinatie van dergelijke oorzaken zijn, welke zich ook nog eens in wisselende mate voordoen. Zo is het ook met de Fase Detectie Auto Focus van een spiegelreflex camera, er zijn allerlei oorzaken die de werking ervan beïnvloeden. Deze kunnen dan met AF-fijnafstelling bijgestuurd worden.

Dit vergelijk gaat echter totaal niet op als we kijken naar het gemak waarmee het bijsturen plaatsvindt. In de auto gaat dit namelijk moeiteloos en bijna als vanzelf, je hoeft er nauwelijks bij na te denken, alleen een beetje opletten. Het bijsturen van de AF is echter van een geheel andere orde, je kunt de afwijking namelijk niet eenvoudig in de zoeker waarnemen en dus onmogelijk hierop anticiperen. Dan zou je denken, dat hoeft ook niet want je meet het éénmaal van tevoren op en dan moet het goed zijn. Maar helaas is dat niet zonder meer zo. Met de auto gaat dit ook niet. Je kunt niet alle invloeden vooruit bepalen, een plan maken en vervolgens geblinddoekt die rechte weg berijden. Het gaat immers om een complexe uitwerking van zeer veel factoren. Zo zijn er interne factoren van de auto zelf (deze kunnen bekend zijn) en externe factoren van de omstandigheden (je weet niet wat je te wachten staat) welke allemaal ook nog eens kunnen variëren in intensiteit. Zo is de helling van de weg extern en mogelijk stabiel, maar zijwind is extern en variabel, het verschil in banden spanning is intern en stabiel maar speling in het stuur is intern en variabel van uitwerking.

Zo zijn de zaken die de werking van de AF kunnen beïnvloeden ook divers en variabel. Enkele van dergelijke invloeden zijn: temperatuur, het gekozen diafragma, lichtsterkte van het objectief, de opname afstand, eventueel de zoomstand, de kleurtemperatuur van het licht, het gekozen AF veld, val of stootschade, slijtage in het spiegel mechanisme, speling in het AF mechaniek, een afwijking in de justering, bedieningsfouten, enz, enz. Ook deze interne en externe mogelijke oorzaken van afwijkingen kunnen zowel stabiel als variabel zijn. Ze kunnen elkaar versterken als ze een afwijking veroorzaken in dezelfde richting of omgekeerd kunnen ze elkaar ook uitdoven, maar nog waarschijnlijker zullen ze dit afwisselen.

(Het is misschien al te laat, maar u kunt nu nog stoppen met lezen en gewoon gaan fotograferen).

Waarin het vergelijk ook niet opgaat is de factor gevaar. Het is beslist af te raden om met de auto geblinddoekt te gaan rijden op basis van een inschatting van alle invloeden. Maar met de camera is dat geen probleem. Je kunt gerust uren lang testfoto’s maken en alle mogelijke ramp scenario’s beproeven en pogen deze zo goed als mogelijk te corrigeren. Het is hierbij echter van belang om eerst goed een aantal zaken te overdenken.

1. Waar doe ik het voor, wil ik mooiere foto’s of wil ik lekker technisch bezig zijn met mijn hobby?

2. Wat zijn mijn bevindingen, heb ik al een afwijking geconstateerd, of moet ik deze eerst nog zoeken?

3. Hoeveel tijd wil ik er aan besteden?

4. Hoe nauwkeurig moet het eindresultaat worden?

5. Doe ik het zelf of mag het wat kosten?

(U heeft dus toch besloten om verder te lezen. Mogelijk heeft u al een problemen met uw AF geconstateerd, maar besef goed dat als u die niet heeft en alleen uit nieuwsgierigheid op zoek gaat, u deze problemen vanzelf tot uw ongenoegen zult vinden).

Er van uitgaand dat er ook nog zo iets als een tolerantie bestaat, is AF-fijnafstelling in de meeste gevallen gelukkig niet noodzakelijk. Maar hoe groot is deze tolerantie? Nikon zegt hier zelf niets over. Er zijn natuurlijk wel fabriekstoleranties, maar deze zijn moeilijk naar de praktijksituatie te vertalen. Het justeren in de fabriek (of bij de service afdeling) gebeurt onder geconditioneerde omstandigheden in een stabiele situatie, bij de juiste temperatuur, onder de juiste lichtomstandigheden en waarbij ook nog eens alle overige invloeden op de testopstelling worden gecompenseerd. Onder deze ideale omstandigheden vallen de externe invloeden af en worden de interne zaken aan de camera met zeer kleine toleranties gecontroleerd en waar nodig gejusteerd. Maar zodra je met de camera de wijde wereld in trekt wordt deze weer blootgesteld aan allerlei onbekende externe invloeden welke mogelijk afwijkingen kunnen veroorzaken. Daar de praktijksituatie onbekend is, kan hierover dus ook geen tolerantie opgegeven worden. Maar sinds de D70 wordt er in de gebruiksaanwijzing van reflexcamera’s echter wel iets opmerkelijks vermeld. Er worden namelijk altijd drie objectieven genoemd welke onder bepaalde omstandigheden een scherpstel fout kunnen vertonen. Indien men dit constateert wordt hierover gezegd dat het dan beter is om handmatig op het matglas scherp te stellen. De tolerantie waarop AF dus niet betrouwbaar wordt geacht is blijkbaar vastgesteld op die mate van onscherpte dat men de afwijking zelf constateert. Het is dus van belang om zelf een tolerantie te bepalen. Dit is naar eigen smaak in te vullen, maar bedenk wel hoe kleiner je deze kiest hoe moeilijker je het jezelf maakt. Schrik niet direct van elke kleine misser en overdenk ook altijd of je zelf mogelijk aan de fout hebt bijgedragen.

Nu zou je denken, dit is vast het moment waarop de uitleg over AF-fijnafstelling begint. Ik hoop niet dat het u teleurstelt, maar die volgt hier dus niet. Daar is al genoeg over geschreven op internet. In plaats daarvan zal ik proberen zaken toe te lichten waarover je niet veel op internet zult lezen. Zoals ik al eerder in dit artikel heb vermeld wordt de werking van de fase detectie AF beïnvloed door diverse zaken. Sommige zijn verwaarloosbaar maar andere kunnen aanzienlijk worden. Maar ook een aantal verwaarloosbare samen zouden met een kritisch oog ook opgemerkt kunnen worden.

Temperatuur

Zeer geringe invloed.

Diafragmawaarde

De invloed hiervan kan behoorlijk zijn (zeker bij die drie objectieven uit de gebruiksaanwijzing). De eigenlijke oorzaak zijn de lensfouten (met name sferische aberratie) waarvan de invloed varieert met het diafragma (lees meer hierover in het artikel nooit meer backfocus). Deze afwijking is dus eigenlijk alleen te corrigeren voor één gekozen diafragma waarde.

Lichtsterkte van het objectief

De invloed hiervan kan behoorlijk zijn. De AF sensor kijkt maximaal door f/5.6. Dus hoe groter de lichtsterkte van het objectief des te groter kan het verschil tussen het diafragma van de AF meting en het gekozen diafragma oplopen. Verder komen bij de grote openingen alle afwijking door de kleine scherptediepte nog duidelijker in beeld.

Opname afstand

De invloed hiervan kan behoorlijk zijn (zeker bij die drie objectieven uit de gebruiksaanwijzing). De eigenlijke oorzaak zijn de lensfouten waarvan de invloed varieert met afstand of vergrotingsmaatstaf. Deze afwijking is dus alleen te corrigeren voor één gekozen afstand.

Zoomstand

De invloed hiervan kan behoorlijk zijn. Deze is natuurlijk variabel en is voornamelijk gerelateerd aan de klacht waarover de gebruiksaanwijzingen vanaf de D70 meldt dat als de klacht geconstateerd wordt je beter handmatig kunt scherpstellen. Hierbij worden drie objectieven genoemd, maar waarschijnlijk zijn dit slechts de drie ergste.

Kleur temperatuur van het licht

Kleine invloed. De variatie is redelijk beperkt daar het vooral ontstaat door infrarood licht zoals bij halogeen licht, maar ook het infrarode AF hulp licht van een flitser.

Gekozen AF veld

De invloed hiervan kan behoorlijk zijn. Varieert natuurlijk per veld. Het is hoofdzakelijk gerelateerd aan de 4 hierna genoemde oorzaken van ellende, maar is ook gerelateerd aan het ontwerp van camera en lens, zo zitten de buitenste AF velden op de grens van waar fase detectie AF nog net kan functioneren en krijgen ze tevens te maken met meer randonscherpte van de lens.

Val of stootschade

Dit is de allerergste oorzaak van afwijkingen. Stabiel (totdat er weer een nieuw ongeval plaatsvindt), maar zal wel verschillen per AF veld.

Slijtage in het spiegel mechanisme

De invloed hiervan kan enorm zijn. Stabiel, maar zal wel verschillen per AF veld.

Speling in het AF mechaniek

Kleine invloed. Hopeloos Variabel.

Afwijking in de justering

De invloed hiervan kan enorm zijn. Stabiel, maar kan wel variëren per AF veld.

Bedieningsfouten

De invloed hiervan kan enorm zijn. Bijvoorbeeld foutief gebruik van Focus Lock. Dergelijke fouten zijn beslist niet te corrigeren met fijnafstelling.

Zoals u ziet zijn de meeste zaken die de werking van de fase detectie AF kunnen beïnvloeden variabel in hun uitwerking. Het heeft dan geen zin als men met AF-fijnafstelling hier een correctie op uitoefent op basis van een snel bedacht testje met een schuine liniaal uitgevoerd aan tafel in de huiskamer. Het hoeft niet perse verkeerd te zijn, want als je daarna aan diezelfde tafel met hetzelfde licht en hetzelfde diafragma op dezelfde afstand foto’s van schaal modelletjes gaat maken, dan zal dit perfect werken. Maar ga je vervolgens naar buiten om bij heel ander licht, met een ander diafragma weidse landschappen te fotograferen, dan zou die met zoveel moeite ingestelde fijnafstelling wel eens een grote misser kunnen zijn. Het is dus van belang om de correctie zo veel mogelijk toe te passen op basis van een situatie welke zo goed als mogelijk overeen komt met de praktijk. U zou hiertoe ook reeds bestaand fotowerk kunnen beoordelen om te zien of de scherpte voor of achter het gekozen onderwerp zit en op basis hiervan iets corrigeren en vervolgens de zaak op basis van het nieuw fotowerk op dezelfde wijze te evolueren.

U zult zien dat hier best wel verbeteringen mee te behalen zijn, want een deel van de afwijkingen zullen waarschijnlijk stabiel zijn. Dit zijn voornamelijk afwijkingen in de apparatuur zelf (de interne oorzaken met een stabiele invloed) dit zijn onder andere val of stootschade, een door slijtage verlopen spiegel stand of een andere afwijking in de justering. Deze afwijkingen kunnen dus best wel met AF-fijnafstelling gecorrigeerd worden, maar eigenlijk is dit meer een noodoplossing. Dergelijke zaken horen eerder thuis bij reparatie, service en onderhoud. Je wil toch ook niet aan je stuur blijven trekken omdat je rechts achter een veel te zachte band hebt, of omdat er speling in je stuur zit of de uitlijning van je wielen ontzet is doordat je een keer over een vluchtheuvel bent gereden? Hiermee ga je natuurlijk naar de garage. Evenzo is fijnafstelling niet de beste oplossing tegen problemen welke eigenlijk als een defect beschouwd moeten worden en niet als een afwijking.  De officiële Nikon Service punten doen daarom over het algemeen niet aan AF-fijnafstellen, maar zij pakken de problemen aan waar ze echt zitten. Zij controleren of de bajonet niet krom is en meten de fysieke afstand tussen de bajonet en de sensor, evenals de stand van de spiegels en de positie van de AF sensor. Waar nodig worden er delen vervangen en alles wordt keurig netjes uitgelijnd. Tot slot wordt ook de optisch/elektronische meting zelf (de fase detectie) op alle AF velden opnieuw gejusteerd en wordt de camera getest met de AF-fijnafstelling uit.

Evert van Stijn - Nikon Service Point